Τα κάλαντα της Άνοιξης-Χελιδονίσματα
Τα Κάλαντα της Άνοιξης
(ένα έθιμο από την αρχαιότητα έως σήμερα)
Τα Χελιδονίσματα, ή αλλιώς τα Κάλαντα της Άνοιξης, είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα για το καλωσόρισμα της αναγέννησης της φύσης: τα παιδιά γύριζαν από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού και τραγουδούσαν για το οριστικό τέλος του χειμώνα και την επιστροφή των χελιδονιών.
Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, από τα αρχαία κιόλας χρόνια, συνήθως μετά την Αποκριά, την 1η ή την 21η Μαρτίου (εαρινή ισημερία), έβγαιναν με μεγάλη χαρά να φωνάξουν ότι έφυγε ο άκαρπος και κρύος χειμώνας και θα έρθει μαζί με τα χελιδόνια, η ευημερία και η αφθονία των προϊόντων αφού η οικονομία κατά κύριο λόγο ήταν αγροτική και ως ένα βαθμό ανταλλακτική. Επίσης τα κάλαντα συνοδεύονταν και από ευχές για ευγονία, δηλαδή για τη γέννηση πολλών παιδιών.
Τα Χελιδονίσματα είναι συνέχεια του εθίμου των αρχαίων Ελλήνων, που γιόρταζαν το νέο έτος την 1η Μαρτίου και όχι την 1η Ιανουαρίου, όπως εμείς. Μάλιστα το τραγούδι των Αρχαίων άρχιζε με παρόμοιους στίχους, όπως μας σώζεται από τον Αθηναίο, που έγραφε γύρω στα 200 μ.Χ.:
«Ήλθε, ήλθε χελιδών (Ήρθε, ήρθ” η χελιδόνα)
καλάς ώρας άγουσα καλούς ενιαυτούς (φέρνοντας καλοκαιριά και καλή χρονιά)
επί γαστέρι λευκά, επί νώτα μέλαινα (στην κοιλιά της άσπρη και στη ράχη μαύρη)
Παλάθαν συ προκύκλει εκ πίονος οίκου (Πέταξε μας μια αρμαθιά απ” το πλούσιο σπίτι σου)»
Αργότερα, οι Ρωμαίοι όρισαν ως πρώτη μέρα του χρόνου την 1η Ιανουαρίου. Ωστόσο, τα Κάλαντα της Άνοιξης παρέμειναν στην παλιά πρωτοχρονιά, δηλαδή τον Μάρτη. Όταν επικράτησε ο χριστιανισμός ως θρησκεία στο Βυζάντιο, προστέθηκαν στους στίχους και αναφορές για το Πάσχα. Το έθιμο πέρασε στους Βυζαντινούς χρόνους, διασώθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας καλωσόριζαν τα παιδιά την άνοιξη με παρόμοιο τρόπο. Τα τραγούδια τους παρουσιάζουν ομοιότητες και διαφορές τόσο στον στίχο όσο και στη μελωδία, ανάλογα με τη λαϊκή και μουσική παράδοση του κάθε τόπου.
Στην Κοζάνη τραγουδούν:
Χελιδόνια έρχεται από τη Μαύρη θάλασσα
θάλασσα κι αν πέρασε, έκατσε κι ελάλησε..
ενώ στη Ρόδο:
Χελιδόνι πέταξε, ήβρε πύργο κι έκατσε
και χαμοκελάηδησε, Μάρτη Μάρτη μου καλέ…
Στο σχολείο μας, την Τετάρτη 6 Μάρτη, αναβιώσαμε το έθιμο των Χελιδονισμάτων και υποδεχθήκαμε με αυτό τον τρόπο κι εμείς τον ερχομό της Άνοιξης.
Μετά την προσευχή, στήσαμε τα όργανα (κιθάρα, γιουκαλίλι, βιολί που έπαιξαν μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ Τάξης, αρμόνιο και πολλά πολλά μεταλλόφωνα και ρυθμικά κρουστά που έπαιξαν παιδιά της Γ’ Τάξης) και τραγουδήσαμε τα Κάλαντα της Ρόδου, με τα παιδιά της Γ’ τάξης και τη βοήθεια των μαθητών της Α’ και Β’ Τάξης, κρατώντας χάρτινα πολύχρωμα χελιδονάκια στα χέρια. Η έκπληξη αυτή έγινε δεκτή από τους υπόλοιπους μαθητές με μεγάλη χαρά κι έτσι το τραγουδήσαμε για δεύτερη φορά! Η δράση αυτή έγινε υπό την καθοδήγηση και διδασκαλία της δασκάλας Μουσικής Άννας Κανάκη και τα χελιδονάκια φτιάχτηκαν στο μάθημα των Εικαστικών με την καθοδήγηση της δασκάλας των Εικαστικών Ματίνας Μαυρονικόλα.
